آلیاژ چیست؟

آلیاژ

 

آلیاژ مخلوط یا  محلول جامدفلزی متشکل از یک فلز اصلی که آن را  فلزپایه می‌گویند با یک یا چند عنصر فلزی و یا غیرفلزی است^.  آلیاژ معمولاً خواصی متفاوت از عناصر تشکیل دهنده خود دارد. بسته به میزان همگنی در اختلاط عناصر، آلیاژ می‌تواند تک  فاز یا چند فازی باشد. هدف از آلیاژسازی، تغییر و بهبود خواص ماده مانند  استحکام،سختی و غیره‌ است.

معمولاً آلیاژها بر اساس درصدوزنی عناصر موجودشان گزارش می‌شوند. بر اساس تعداد عناصر، آلیاژ را دوتایی، سه‌تایی و غیره می‌نامند. برای بیان یک آلیاژ مشخص با دامنه متغیر از درصد عناصر، اصطلاح سیستم بکار می‌رود. مثلاً،  فولاد سیستم آلیاژی دوتایی از  اهن وکربن است که در این سیستم آلیاژی دامنه کربن بین ۰٫۰۲ تا ۲٫۱۴ درصد قابل‌تغییر است.

به محلول جامدی که حداقل یکی از اجزای آن‌ها  فلز بوده و خواص فیزیکی وشیمیایی فلزی داشته باشند، آلیاژ فلزی و به محلول‌های جامدی که حداقل یکی از اجزای آن‌ها  سرامیکی بوده و خواص سرامیکی داشته باشند، آلیاژ سرامیکی گفته می‌شود.

تاریخچه

تولید آلیاژها سابقه‌ای طولانی دارد و شاید به زمانی برسد که انسان فلز را شناخت. اولین آلیاژها از فلزاتی ساخته شدند که در دسترس انسان و فراوان بودند.  مس،قلع،سرب وروی از اولین فلزاتی بودند که انسان از آن‌ها آلیاژ ساخت.

مفرغ

 مفرغ نخستین آلیاژی است که بشر ساخته است؛ احتمالاً از ترکیب اتفاقی مس و قلع به صورت مذاب و سرد کردن مخلوط‌شان. این آلیاژ چون سخت‌تر از هردو فلز مس و قلع بود، برای ساختن چاقو و نیزه و مانند آن به کار رفت. پس از آن هم انواع مختلفی از آلیاژها به دست بشر ساخته شد و با توجه به نیاز و ویژگی‌های‌شان مورد استفاده قرار گرفت. یکی از پرکاربردترین آن‌ها، آلیاژ برنج است که ترکیبی است از مس و روی. این آلیاژ به سبب سختی زیاد از دیرباز مورد استفاده بوده است.

ویژگی‌های آلیاژها

در برخی از آلیاژها پس از آمیخته شدن عناصر تشکیل دهنده آلیاژ، خواص تمام عناصر تشکیل‌دهنده در آلیاژ تشکیل شده مشاهده می‌شود. درست مانند حل شدن نمک در آب، یکی از عناصر در دیگری فقط حل می‌شود. اما در برخی از آلیاژها، فلزها چنان در هم می‌آمیزند که آرایش ذرات آن‌ها دگرگون شده و یک ترکیب شیمیایی به دست می‌آید. آلیاژها از ذرات بسیار کوچکی تشکیل شده‌اند. برخی از این ذرات به هم می‌پیوندند و مجموعه‌هایی پدیدمی‌آورند که به آن‌ها دانه گفته می‌شود. اندازه این دانه‌ها در خواص بعدی آلیاژها بسیار تاثیرگذارند. همچنین اندازه دانه‌ها به عواملی همچون میزان حرارت داده شده به مواد تشکیل‌دهنده و سرعت سرد کردن آن‌ها بستگی دارد؛ در حقیقت هرچه مواد را سریع‌تر سرد کنیم، اندازه دانه‌ها ریزتر می‌شود. به این ترتیب، ریزی و درشتی دانه‌ها، در خواص بعدی آلیاژها تأثیرگذار است و از راه تنظیم میزان حرارت داده شده و سرعت سرد کردن می‌توان خواص مورد نظر را در آلیاژ ایجاد کرد. بیشتر آلیاژها از فلزات تشکیل‌دهنده‌شان سخت‌ترند. به همین دلیل از شکل‌پذیری کمتری برخوردارند. همین‌طور بیشتر آلیاژها در دمایی کمتر از دمای ذوب فلزات تشکیل‌دهنده ذوب می‌شوند و رسانایی الکتریکی ضعیف‌تری دارند.

انواع آلیاژها

آلیاژها را با توجه به فلز پایه‌شان به دو دستهٔ آهنی و غیرآهنی تقسیم می‌کنند. آلیاژهای آهنی، آلیاژهایی هستند که فلز پایه در آن‌ها آهن است. از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به  فولاد اشاره کرد. در مقابل، تمام آلیاژهایی که فلز پایه در آن‌ها، فلزی غیر از آهن است، آلیاژهای غیرآهنی خوانده می‌شود.

آلیاژهای آهنی

فلز پایه در این آلیاژها آهن است. بسته به میزان کربن ترکیب شده در آن، به دو دسته فولادها و چدن ها تقسیم می‌شوند.

فولاد

وجود کمتر از ۲ درصد تا ۰٫۰۲ کربن درآهن،فولاد را به وجود می‌آورد. اضافه کردن عناصر دیگر غیر از کربن، هرکدام خواص متفاوتی به فولاد می‌دهد.  منگنز سبب سختی فولاد، نیکل باعث جلوگیری از  خوردگی فولاد،  تنگستن باعث محکمی و وجود  کروم ونیکل سبب ضدزنگ شدن فولاد می‌شود. آهن ورزیده نیز آلیاژی است با کربن کم که در ساختن میخ پرچ، لوله آب، زنجیر و غیره به کار می‌رود.

چدن

وجود بیش از ۲ تا ۶ درصد  کربن در آهن، تشکیل  چدن می‌دهد.

 

 

آلیاژهای غیرآهنی

فلز پایه در این آلیاژها، فلزی غیر از آهن است.  مفرغ،برنج و بسیاری آلیاژهایی که می‌شناسیم، آلیاژهای  غیرآهنی هستند. امروزه بیشتر چیزهای فلزی که استفاده می‌کنیم از آلیاژها ساخته شده‌اند. کمتر اتفاق می‌افتد که از فلزات به شکل خالص استفاده شوند. حتی طلا ونقره هم به صورت آلیاژ استفاده می‌شوند. افزودن فلزات ارزان قیمت به طلا و نقره، نه تنها از جلوه‌شان نمی‌کاهد، بلکه باعث می‌شود در برابر سایش نیز مقاوم‌تر شوند. طلا و نقره معمولاً با  مس ترکیب شده و تشکیل آلیاژ می‌دهند.  عیارطلا ، نشان‌دهنده مقدار فلز اضافه شده در آن است. عیارطلای خالص را ۲۴ فرض می‌کنند؛ بنابراین طلای ۱۸ عیار، طلایی است که از ۲۴ قسمت، ۱۸ قسمت‌اش طلا و باقی مس است. یکی از آلیاژهای مشهور غیرآهنی  ورشو است.  این آلیاژ ترکیبی است از مس به عنوان فلز پایه و روی ونیکل به عنوان عناصر حل شونده. ورشو به علت شباهت‌اش به نقره، نقره آلمانی و  نقره انگلیسی نیز گفته می‌شود.

ملغمه نقره: آمالگام دندانی

آلیاژی از  نقره وجیوه است که از آن برای تهیه مواد پرکننده دندان هم استفاده می‌شود. در این آلیاژها  فلزپایه جیوه است.

 

ملغمه ها نوع خاصی از آلیاژها هستند. ما از آنها خوشمان می آید چون به نظرمان جیوه (Hg) عنصر جالبی است. ممکن است شما جیوه را به عنوان نقره مایع یا تنها فلز مایع در دمای اتاق بشناسید.

به هر حال ملغمه ها، آلیاژهایی هستند که در آنها سایر فلزات جدول تناوبی با جیوه مخلوط شده اند.

 

معمولی ترین جایی که ممکن است شما به ملغمه ها برخورده باشید، در دندانپزشکی است. پرشدگی های دندان شما ممکن است از ملغمه ها باشد. قبلا گفتیم که جیوه در دمای اتاق در حالت مایع است. از این خاصیت فیزیکی جیوه برای پر کردن دندان استفاده می شود. خب ما ملغمه ای از جیوه و نقره داریم. زمانی که ملغمه ساخته می شود، بسیار نرم است. پس از گذشت زمان، جیوه ملغمه را ترک کرده و فقط نقره باقی می ماند و نقره باقی مانده بسیار سخت است. خب، این طوری می توانیم دندان را پر کنیم!

برگرفته از: سایت ویکی پدیا وتبیان